Komunikacja odporna na stres: jak pozostać skutecznym pod presją

„Każdy człowiek jest kowalem własnego losu, który niczym rzeźbiarz przeobraża bryłę w posąg. Podobnie jak z tą formą artystycznej aktywności, rzecz się ma ze wszystkim innymi: rodzimy się jedynie z teoretyczną zdolnością dokonywania tego dzieła. Umiejętności niezbędne do nadawania materiałom pożądanego kształtu trzeba dopiero zdobyć i z uwagą rozwijać.”

Johann Wolfgang von Goethe

W niniejszym artykule opisuję co jest kluczem do rozwijania komunikacji odpornej na presję i stres oraz dlaczego ta umiejętność jest taka ważna w dzisiejszych czasach. 

Badania neurobiologiczne jednoznacznie pokazują, że pod wpływem stresu nasz mózg przechodzi w tryb przetrwania. Dr Stephen Porges, twórca Teorii Poliwagalnej (z której korzystamy w naszym kursie Work Flow), wyjaśnia: „W sytuacji zagrożenia nasz układ nerwowy automatycznie przełącza się w tryb walki, ucieczki lub zamrożenia, co drastycznie zmienia nasze zdolności komunikacyjne.” 

I choć ten mechanizm ewolucyjny jest bardzo pomocny w sytuacjach zagrożenia życia, może być jednocześnie dość destrukcyjny w naszej codziennym prywatnym i profesjonalnym środowisku. Zrozumienie neurofizjologii stresu jest kluczem do rozwijania komunikacji odpornej na presję.

Neurofizjologia stresu w komunikacji

Najnowsze badania z dziedziny neuronauki dostarczają fascynujących wyjaśnień, dlaczego stres tak drastycznie wpływa na nasze zdolności komunikacyjne. Dr Amy Arnsten z Yale University w swoich badaniach opublikowanych w „Nature Reviews Neuroscience” (2023) opisuje mechanizm „przełączania neuronalnego”, który zachodzi pod wpływem stresu.

W normalnych warunkach, nasza kora przedczołowa (odpowiedzialna za złożone funkcje poznawcze, w tym komunikację) działa optymalnie. Jednak, gdy poziom kortyzolu i adrenaliny wzrasta następuje:

• Aktywacja ciała migdałowatego – ten obszar mózgu, odpowiedzialny za przetwarzanie emocji, zaczyna dominować nad funkcjami poznawczymi. Emocje biorą górę nad logicznym myśleniem – upsss.
• Osłabienie połączeń z korą przedczołową – badania z wykorzystaniem fMRI pokazują, że stres osłabia aktywność w regionach odpowiedzialnych za planowanie, analizę i złożoną komunikację.
• Dominacja szlaków dopaminergicznych – które wzmacniają reakcje automatyczne kosztem świadomych, przemyślanych odpowiedzi. Reagujemy na autopilocie – poza świadomością – zamiast odpowiadać w sposób przemyślany i zgodny z faktami.  

W badaniu opublikowanym w „Frontiers in Behavioral Neuroscience” (Kemeny, 2021) wykazano, że nawet umiarkowany stres zwiększa aktywność w prymitywnych obszarach mózgu o 60%, jednocześnie zmniejszając aktywność w obszarach odpowiedzialnych za złożoną komunikację o 25-30%.

Badania opublikowane w „Journal of Applied Psychology” (LeBlanc, 2009) wykazały, że w sytuacjach stresowych zdolność przetwarzania informacji spada nawet o 35%, a jakość podejmowanych decyzji może być o 50% gorsza niż w warunkach optymalnych.

Co więc dzieje się z naszą komunikacją pod wpływem stresu?

1. Tracimy zdolność dostrzegania szerszego kontekstu, gdyż następuje zawężenie percepcji. 
2. Trudniej nam formułować złożone myśli w wyniku pogorszenia funkcji poznawczych.
3. Reagujemy bardziej impulsywnie, zamieniając odpowiadanie na reaktywność emocjonalną. 
4. Nasilają się napięcia w ciele wpływając na naszą prezencję i zniekształcając mowę naszego ciała.
5. Zaczynamy skupiać się wyłącznie na sobie, zamiast na rozmówcy, przez co następuje zaburzenie słuchania.

Jednym słowem presja i stres znacząco wpływają na komunikację. Więc jak „złapać” ten stres i się zorientować, że przejmuje nad nami kontrolę?

Ciało jako barometr stresu w komunikacji

W podejściu Core Energetics, jednej z metod pracy z ciałem, z której korzystamy w naszych kursach w Skillab.social, kluczowe jest zrozumienie, że stres komunikacyjny manifestuje się w naszym ciele, zanim jeszcze uświadomimy go sobie mentalnie. Zatem mamy „światełko w tunelu” 😉

Badania z dziedziny somatycznej psychologii potwierdzają tę koncepcję. Dr Pat Ogden, twórczyni Sensorimotorycznej Psychoterapii, w swoich badaniach wykazała, że ciało reaguje na stres w ciągu milisekund, podczas gdy świadome przetwarzanie zajmuje sekundy lub dłużej. Ten „cielesny rezonans” ma głęboki wpływ na nasze zdolności komunikacyjne. Możemy go wykorzystać do przejęcia sterów świadomej komunikacji. 

Gdzie gromadzi się stres komunikacyjny w ciele?

Jak już ustaliliśmy, stres istotnie wpływa na jakość naszej komunikacji, natomiast gromadzi się on w różnych częściach naszego ciała:

1. Szyja i gardła – napięcie w tej okolicy często prowadzi do zmiany tonu głosu, trudności w wyrażaniu myśli. Badania opublikowane w „Journal of Voice” (2019) wykazały, że stres powoduje zwiększenie napięcia mięśni krtani o 43%, co bezpośrednio wpływa na barwę i ton głosu.
2. Klatka piersiowa – ściśnięcie w tej części ciała wpływa na oddech, który staje się płytki. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet Stanforda (2022) pokazały, że w sytuacjach stresowych objętość oddechu spada o 18-24%, co prowadzi do niedotlenienia mózgu i dalszego pogorszenia funkcji poznawczych.
3. Przepona – kluczowa dla głębokiego oddechu, w stresie blokuje się, co wpływa na jakość głosu i klarowność myślenia. Badania opublikowane w „Biological Psychology” wykazały korelację między napięciem przepony a podwyższonym poziomem kortyzolu.
4. Żuchwa i szczęka – napięcie tutaj może prowadzić do mówienia przez zaciśnięte zęby, co sygnalizuje agresję lub lęk. Badania z wykorzystaniem elektromiografii (EMG) pokazują, że napięcie mięśni żwaczowych zwiększa się w sytuacjach stresowych.

Jak zauważa dr Alexander Lowen, twórca Bioenergetyki, kolejnej metod pracy z ciałem, z której korzystamy w naszych kursach w Skillab.social: „Napięcia w ciele są fizycznymi odpowiednikami psychologicznych obron. Aby zmienić sposób, w jaki komunikujemy się pod presją, musimy pracować zarówno z ciałem, jak i umysłem.” Ja bym dodała, że emocje też do tej pracy włączamy. 

Ale dlaczego komunikacja jest tak dla nas ważna i dlaczego warto nauczyć się zarządzać swoim stresem?

Komunikacja jako kluczowa kompetencja XXI wieku

Badanie przeprowadzone przez Institute for the Future (organizację badawczą, specjalizują się w długoterminowych prognozach i badaniach nad przyszłymi trendami) i University of Phoenix Research Institute wskazuje, że umiejętność komunikacji w złożonych, stresujących warunkach będzie jedną z dziesięciu najważniejszych kompetencji zawodowych do 2030 roku.

Także Jeremi Lamri, francuski ekspert w dziedzinie innowacji, zarządzania kompetencjami i przyszłości pracy, słusznie zauważa, że osoby, które potrafią zachować klarowną komunikację w sytuacjach stresowych, wyróżniają się na tle innych profesjonalistów i szybciej awansują.

W ramach modelu 4K – bazowych kompetencji XXI wieku (Komunikacja, Krytyczne myślenie, Kreatywność, Kooperacja), umiejętność efektywnej komunikacji pod presją łączy się z pozostałymi kompetencjami z modelu:

• Krytyczne myślenie pozwala zachować jasność umysłu w stresie,
• Kreatywność umożliwia znajdowanie niestandardowych rozwiązań w trudnych sytuacjach komunikacyjnych,
• Kooperacja wykorzystuje świadomość siebie i innych do budowania porozumienia nawet pod presją.

Dlatego zarządzanie stresem możemy uznać za meta-kompetencję i fundament dla 4 kluczowych kompetencji XXI. 

Dlaczego warto rozwijać komunikację odporną na stres?

Podsumowując: stres istotnie wpływa na jakość naszej komunikacji. Co więc zrobić, aby zachować klarowność komunikacji w stresujących sytuacjach? Niezbędne jest wytrenowanie umiejętności świadomej samoregulacji na podstawie sygnałów płynących z ciała i otoczenia, ale także umiejętność krytycznego myślenia, by zachować jasność umysłu w stresie.

Proponuje 5 kluczowych zasady rozwijania komunikacji odpornej na stres: 

1. Zadbaj o ciało – stan fizyczny twojego ciała determinuje jakość komunikacji.
2. Praktykuj świadomy oddech – jako najszybszy sposób na regulację układu nerwowego.
3. Rozpoznawać wczesne sygnały – zauważamy pierwsze oznaki stresu, przejmij nad nimi kontrolę, zanim wpłyną na Twoją komunikację.
4. Przygotuj się strukturalnie – miej osobisty plan komunikacji na trudne sytuacje.
5. Ćwicz regularnie – umiejętności komunikacyjne wymagają systematycznego treningu.

Komunikacja odporna na stres to nie talent wrodzony, lecz umiejętność, którą możesz systematycznie rozwijać. Kiedy połączysz świadomość ciała, techniki regulacji nerwowej i praktyczne narzędzia komunikacyjne, możesz transformować swoje interakcje życiowe i zawodowe, osiągać lepsze rezultaty, nawet w najbardziej wymagających sytuacjach.

 I tego z całego serca Wszystkim czytającym ten artykuł życzę, autorce też 😉   Marta

Jeśli Ci się spodobał ten artykuł zapraszam Cię na najbliższy Webinar Work Flow